पानम् പാനം

पिबन्ति पादैरिति कारणॆन
पानं तु निन्द्यं किल पादपानाम्?
पादाश्रितान् पान्ति सदातपस्थाः
पानेन नूनं स्तुतिमावहन्ति!

പിബന്തി പാദൈരിതി കാരണേന
പാനം തു നിന്ദ്യം കില പാദപാനാം?
പാദാശ്രിതാന്‍ പാന്തി സദാതപസ്ഥാഃ
പാനേന നൂനം സ്തുതിമാവഹന്തി!

പാനം = കുടിയ്ക്കല്‍
പിബന്തി = (അവര്‍) കുടിയ്ക്കുന്നു.
പാദപഃ എന്നാല്‍ വൃക്ഷം. പാദൈഃ പിബന്തി ഇതി പാദപാഃ [കാലുകള്‍ (വേരുകള്‍) കൊണ്ടു കുടിയ്ക്കുന്നതിനാല്‍ പാദപം]

പാനം = രക്ഷിയ്ക്കല്‍
പാന്തി = രക്ഷിയ്ക്കുന്നു.
പാദാശ്രിതാന്‍ പാന്തി = കാല്‍ക്കല്‍ അഭയം പ്രാപിക്കുന്നവരെ രക്ഷിയ്ക്കുകയാലും മരങ്ങള്‍ പാദപങ്ങള്‍. വൃക്ഷങ്ങളുടെ “പാനം” സ്തുത്യര്‍ഹം തന്നെ.

मृत्सोपानम्! മൃത്‌സോപാനം!

एकस्मिन् ग्रामे एकः कृषकः आसीत्। तस्य एकः गर्दभः अपि आसीत्। प्रतिदिनं सूर्योदये एव उथाय गर्दभः सोत्साहं कृषकस्य साहाय्यं करोति स्म। एवं बहुकालः अतीतः। कृषकः गर्दभः च वृद्धौ जातौ।
एकदा गर्दभः (किन्चिदिव अन्धः) गृहस्य पुरतः विद्यमाने कूपे अपतत्। सः उच्चैस्तरं रुदितवान्। रॊदनध्वनिं श्रुत्वा कृषकः तत्र आगतवान् । कूपे पतितं गर्दभं च दृष्टवान्। सः चिन्तितवान्........

"गर्दभः वृद्धः जातः, एषः कूपोऽपि निर्जलः निष्प्रयॊजनः। अस्तु, एकं कार्यं करिष्यामि।"
कृषकः समीपवासीन् अपि आहूय कूपं मृत्तिकया पूरितुं साहाय्यम् अभ्यर्थितवान्। सर्वे मिलित्वा 1*कुद्दालैः मृत्तिकां कूपे क्षिप्तुं आरब्धवन्तः। गर्दभः बहुवारं रोदितवान्, परन्तु कॊऽपि तं रक्षितुं सन्नद्धः नासीत्। गर्दभस्य उपरि मृत्तिका पतन्ती आसीत्। यदा गर्दभः निरालम्बः जातः तदा तस्य बुद्धिः प्रकाशितः। सः रॊदनं समाप्य तूष्णीं स्थितवान्।
तस्य देहोपरि पतितां मृत्तिकां कूपतले पातितवान्। पुनः तूष्णीं स्थितवान्, किञ्चित्समयानन्तरं पुनः दॆहोपरि पतितां मृत्तिकां भूमौ पातितवान्, कूपतलः किञ्चित् उन्नतः जातः, गर्दभः तस्य उपरि आरूढवान् ।
एवं पुनः पुनः तूष्णीम् स्थित्वा स्वस्य देहे पतितां मृत्तिकां कूपतले पातयित्वा किञ्चिदिव उन्नते नवीने तले आरुह्य पुनः मृदागमनाय प्रतीक्षापूर्वम् स्थितवान् च।

एवमेवं समयः अतीतः।

"वृद्धगर्दभस्य शब्दः एव न श्रूयतॆ। सः मृतः स्यात्... किञ्चित् समयाभ्यन्तरे कूपनिर्मार्जनम् अपि भविष्यति। इदानीं कार्यद्वयम् अभवत्। श्लाघनीया मम बुद्धिः..." इति चिन्तयन्नासीत्, सः कृषकः।
जनाः तु केवलं मृदॆव दृष्ट्वा शीघ्रातिशीघ्रं कूपस्य स्थाने क्षिपन्तः कर्मनिरताः आसन्।
कूपस्य अधस्तात् उपरि उपरि आगतः गर्दभः एकेन *कूर्दनेन बहिः आगत्य अद्भुतस्तब्धान् जनान् आलोक्य-

"सर्वेभ्यो मम हार्दिकम् धन्यवादम्, अपुनर्मेलनाय अहं स्वछन्दं गछामि" इत्युक्त्वा वनं प्रति धावितवान्।


अस्मिन् संसारकूपे पतिताः वयं मृद्पातेन न रोदाम। मृद्पातम् सोपानायते! आत्मप्रकाशेन वयं द्रष्टुम् प्रभवामः॥ सोपानायते मृत्तिका॥

*1. कुद्दालः =കൈക്കോട്ട്, തൂമ്പാ
*2 कूर्दनम् = ചാട്ടം

कुब्जामाधवम्। കുബ്ജാമാധവം!

तमङ्गरागं ददतीं च कुब्जा- 

मनङ्गबाणाः रुरुधुः कथं ताम्! 

किमङ्ग! रागं भवतॆ ददामि 

विरागवर्षं मयि निक्षिपॆस्त्वम्! ॥ 

 തമംഗരാഗം ദദതീം ച കുബ്ജാ- 

മനംഗബാണാഃ രുരുധുഃ കഥം താം!

 കിമംഗ! രാഗം ഭവതേ ദദാമി 

വിരാഗവര്‍ഷം മയി നിക്ഷിപേസ്ത്വം! 

 അംഗരാഗം ഭക്തിയോടെ സമര്‍പ്പിച്ച മഥുരയിലെ കുബ്ജയെ നീ അനംഗബാണങ്ങളെക്കൊണ്ടാണല്ലോ നേരിട്ടത്! ഹേ സുന്ദര! ഞാനങ്ങയ്ക്ക് രാഗം സമര്‍പ്പിക്കുന്നു, വിരാഗവര്‍ഷം കൊണ്ടു നേരിടുക തന്നെ (നിന്റെ സ്വഭാവം). [ഇതാണ് ഞാന്‍ ആദ്യമായി എഴുതിയ സംസ്കൃതശ്ലോകം. വാഗ്‌ജ്യോതിയില്‍ പ്രസിദ്ധീകരിച്ചതാണ്. സംസ്കൃതംബ്ലോഗില്‍ എടുത്തുവെയ്ക്കണമെന്നുതോന്നിയതുകൊണ്ട് ഇവിടെയും പ്രസിദ്ധീകരിക്കുന്നു.]